1. Thế nào là chậm nói ở trẻ?
- Lời nói là phương tiện giao tiếp bằng lời, thể hiện thông qua âm thanh. Ba thành phần chính của lời nói đó là: việc phát âm, giọng nói và sự lưu loát. Rối loạn lời nói xuất hiện khi trẻ phát âm thành tiếng nhưng người khác lại không hiểu được trẻ đang nói gì, chẳng hạn như: trẻ bị tật nói lắp, nói ngọng nghịu.
- Ngôn ngữ là phương tiện dùng để thể hiện và tiếp nhận thông tin, thông qua lời nói hoặc cử chỉ (ngôn ngữ cơ thể, ngôn ngữ tín hiệu). Ngôn ngữ là thước đo thể hiện trí thông minh, vì vậy rối loạn phát triển ngôn ngữ thường nghiêm trọng hơn so với rối loạn lời nói.
- Rối loạn lời nói và ngôn ngữ: là sự phát triển bất thường về ngôn ngữ, đây là dạng chậm phát triển phổ biến nhất ở trẻ em, có tỉ lệ nhiều hơn so với các dạng chậm phát triển khác (ví dụ: chậm phát triển thị lực, vận động, nhận thức, chậm phát triển kỹ năng xã hội và cảm xúc).
- Chậm phát triển ngôn ngữ hay chậm nói ở trẻ là khi ngôn ngữ của trẻ phát triển theo đúng trình tự bình thường, tuy nhiên với tốc độ chậm hơn so với các trẻ khác.
2. Dấu hiệu cảnh báo trẻ chậm nói
2.1. Trẻ được 3 - 4 tháng tuổi chậm nói
- Trẻ không đáp ứng với tiếng động mạnh.
- Trẻ không phát ra âm thanh gừ gừ.
- Hoặc trẻ bắt đầu gừ gừ nhưng không biết bắt chước các âm thanh khác (khi được 4 tháng tuổi).
2.2. Trẻ 7 tháng tuổi chậm nói
- Biểu hiện cảnh báo đáng tin cậy nhất là: trẻ không đáp ứng với tiếng động.
2.3. Trẻ 12 tháng tuổi chậm nói
- Trẻ không tìm cách giao tiếp với người khác (trong khi những em bé khác đã bắt đầu sử dụng âm thanh, cử chỉ hay lời nói), kể cả khi trẻ cần giúp đỡ hay mong muốn điều gì đó.
- Trẻ không biết nói bất kì một từ nào, ví dụ: “mẹ” hoặc “ba”.
- Không bi bô, không phát ra các phụ âm (ví dụ: p hoặc b).
- Trẻ không biết thực hiện các động tác đơn giản như: vẫy tay chào tạm biệt, lắc đầu để nói không, chỉ tay vào đồ vật bé muốn.
- Trẻ không có phản ứng khi được đúng gọi tên.
- Không hiểu và không có hành động phản ứng với các từ đơn giản như: “không”, “chào bé” và “bai bai”.
- Trẻ có biểu hiện không quan tâm đến thế giới xung quanh.
2.4. Trẻ 16 tháng chậm nói
- Trẻ được 16 tháng những vẫn không hiểu và không phản ứng gì với các từ như: “không”, “dậy nào”.
- Không thể nói được bất kỳ từ ngữ nào.
- Không biết chỉ vào đồ vật hay bức tranh ở trước mặt khi được hỏi, ví dụ cha mẹ hỏi: “Quả bóng đâu”.
- Trẻ không biết chỉ vào vật mình thích, như kiểu muốn diễn đạt ý “Mẹ/Ba nhìn đây!” và kết hợp với động tác ngước nhìn ba mẹ.
2.5. Trẻ 18 tháng tuổi chậm nói
- Trẻ không thể chỉ vào vài bộ phận của cơ thể (ví dụ: đầu, mắt, mũi) khi được người lớn yêu cầu.
- Trẻ chưa thể nói được 6 từ ngữ bất kỳ.
- Trẻ không thể hoặc không có ý muốn cố gắng giao tiếp bằng bất cứ cách nào, kể cả khi trẻ đang cần sự giúp đỡ.
- Không biết chỉ vào thứ mình muốn.
- Vẫn chưa nói được các từ đơn giản như: “mẹ”, “bế”.
- Trẻ không hiểu các mệnh lệnh đơn giản, ví dụ “Đừng sờ vào nó”.
-Không đáp lại bằng lời nói hoặc cử chỉ khi được bao mẹ hoặc người thân hỏi “cái gì đây?”, “dép bé đâu?”
2.6. Trẻ 19 - 23 tháng tuổi chậm nói
- Vốn từ ngữ của trẻ tăng chậm (không đạt được một từ mới mỗi tuần).
2.7. Trẻ 24 tháng tuổi chậm nói
- Trẻ chưa nói nổi 15 từ tổng cộng.
- Không thể tự nói ra lời mà chỉ nhại lại lời nói của ba mẹ hoặc người khác đã nói.
- Không thể tự thực hiện những cuộc hội thoại đơn giản chỉ với câu gồm 2 từ, ví dụ: “Mẹ bế”, “Uống nữa” (hoặc nói được nhưng nói còn vấp váp).
- Không muốn hoặc không thể dùng lời nói để giao tiếp, ngoại trừ những trường hợp khẩn cấp.
- Không hiểu các chỉ dẫn hoặc các câu hỏi dài hơn, ví dụ: “Lấy giày của con đi”, “Con muốn uống không?”, “Ba đâu rồi?”
- Không biết giả vờ chơi với búp bê hoặc tự chơi với chính mình, ví dụ: cho búp bê ăn, nói chuyện một mình với búp bê, tự chải đầu làm đẹp.
- Không biết bắt chước hành động hoặc lời nói của người khác.
- Khi xem sách, trẻ không thể chỉ vào một bức tranh mà ba mẹ gọi tên.
- Trẻ không thể nối hai từ lại với nhau.
- Không biết công dụng của những đồ vật thông dụng trong nhà, ví dụ: bàn chải đánh răng, bát đĩa.
2.8. Trẻ 25 – 35 tháng tuổi chậm nói
- Trẻ không thể nói được câu đơn giản có khoảng 2-4 từ.
- Không thể gọi tên một vài bộ phận trên cơ thể.
- Không nhớ những thứ được lặp đi lặp lại nhiều lần, ví dụ: một bài thơ ngắn.
- Không thể tự đặt các câu hỏi đơn giản.
- Không ai trong gia đình có thể hiểu ý của trẻ.
2.9. Trẻ chậm nói khi đã được 3 tuổi
- Trẻ 3 tuổi không sử dụng đại từ nhân xưng nào (con, mẹ, ba).
- Không thể ghép các từ thành một câu ngắn, ví dụ: “Mẹ giúp con”,” Muốn uống nữa”
- Không hiểu những chỉ dẫn hoặc câu hỏi ngắn, ví dụ: “Lấy giày của con và đặt lên giá”, “Trưa nay con muốn ăn gì?”
- Lời nói của trẻ phát ra rất không rõ ràng, khiến người trong nhà và người ngoài đều không hiểu.
- Thường xuyên lắp bắp, rất khó phát ra âm thanh hay từ ngữ, khi nói vẻ mặt trẻ nhăn nhó.
- Trẻ không đặt câu hỏi.
- Ít quan tâm hoặc thậm chí không quan tâm gì đến sách truyện.
- Không quan tâm và không tương tác với những trẻ khác.
- Đặc biệt, trẻ rất khó tách khỏi bố mẹ.
2.10. Trẻ 4 tuổi chậm nói
- Trẻ chưa thể phát âm thành thục hầu hết các phụ âm.
- Chưa hiểu được khái niệm “giống nhau” và “khác nhau”.
- Trẻ không sử dụng đại từ nhân xưng “con” và “mẹ” đúng cách.
3. Trẻ chậm nói đơn thuần có biểu hiện gì?
Theo các nghiên cứu thống kê, có khoảng 1/5 trẻ em gặp phải tình trạng nói hoặc sử dụng từ ngữ chậm hơn so với các bạn cùng lứa khác. Một số trẻ thậm chí còn xuất hiện biểu hiện rối loạn hành vi do nổi cáu vì không có khả năng thể hiện điều mình mà trẻ muốn nói.
Trẻ chậm nói đơn thuần đôi khi chỉ mang tính chất tạm thời, việc này có thể mất đi nhờ sự trợ giúp của gia đình. Cha mẹ cần động viên trẻ tập nói bằng những cử chỉ hoặc âm thanh, cần phải dành nhiều thời gian chơi với con, đọc sách và nói chuyện với trẻ mỗi ngày.
4. Năm dấu hiệu “cờ đỏ” liên quan đến chậm ngôn ngữ liên quan đến chứng tự kỷ ở trẻ mà cha mẹ nên lưu ý:
- Không bập bẹ khi 12 tháng tuổi
- Không biết ra hiệu (chỉ ngón trỏ, vẫy tay, bắt tay...) khi 12 tháng tuổi
- Không nói được từ đơn khi 16 tháng tuổi
- Không tự nói câu 2 từ khi 24 tháng tuổi (không tính việc trẻ lặp lại lời nói)
- Mất kỹ năng ngôn ngữ hoặc kỹ năng giao tiếp ở bất kỳ lứa tuổi nào
5. Một số nguyên nhân dẫn đến trẻ chậm nói:
- Thực tế có những em bé đang ở độ tuổi tập nói nhưng bố mẹ bận đi làm, không có nhiều thời gian tương tác với trẻ khiến cho trẻ tự phản xạ rằng không cần và cũng không có nhu cầu trò chuyện với những người xung quanh.
- Cũng như tôi đã chia sẻ ở trên xã hội phát triển con người bị phụ thuộc vào các thiết bị điện tử như : điện thoại thông minh, ipad,…nhiều phụ huynh có thói quen cho trẻ nằm xem tivi, điện thoại một mình, hoặc xem hoạt hình để trẻ ăn cơm, điều này cực kì gây bất lợi cho trẻ, vì trẻ không có cơ hội được nghe, được nói , được giao tiếp và không được học những bài học ở đúng lứa tuổi.
- Nếu trong thời kỳ mang thai mà mẹ gặp những tổn thương, hay buồn bực, hoặc trẻ bị tổn thương vùng ngôn ngữ proca mới hình thành (do bị rung lắc khi sốt hoặc bị nhiễm lạnh, bị ngã đập, viêm tai,…) sẽ dẫn đến hệ thống thụ cảm cảm giác của trẻ bị tổn thương.
- Nhiều trẻ bập bẹ từ rất sớm nhưng lại bị người lớn bỏ qua một cách đầy thờ ơ, không tương tác lại với trẻ, dẫn đến tình trạng trẻ không coi nói là một hoạt động quan trọng và loại nói ra khỏi hệ thống phát triển.
6. Lời khuyên tới các bậc phụ huynh:
- Quan tâm, gần gũi để phát hiện sớm những biểu hiện bất thường ở trẻ.
- Thường xuyên trao đổi với giáo viên về tình hình của trẻ ở lớp.
- Hợp tác tốt với bác sĩ, chuyên gia nếu trẻ gặp phải những dấu hiệu trên.
- Đối với trẻ cần kiên trì, không nên nóng vội và làm theo hướng dẫn của bác sĩ.
Để trẻ được phát triển một cách toàn diện và an toàn,nếu nhận thấy các dấu hiệu bất thường ở trẻ, cha mẹ nên đưa trẻ đến các cơ sở uy tín để thăm khám và điều trị. Tại đây trẻ sẽ được gặp các Bác sĩ Tâm thần Nhi và các cán bộ tâm lý, thông qua test và đánh giá từ đó đưa ra lời khuyên và hướng dẫn tập luyện phù hợp cho từng trẻ.
Người viết: Nguyễn Thị Dung